#DesignResearch: The Power of Scent and Memories
กลิ่นและความทรงจำของผู้สูงอายุ
กลิ่นเป็นหนึ่งในประสาทสัมผัสที่มีอิทธิพลต่อความทรงจำและอารมณ์มากที่สุด (Herz, 2004; Liu et al., 2019) และสำหรับผู้สูงอายุ การรับรู้กลิ่นสามารถเชื่อมโยงกับความทรงจำในอดีต ช่วยเสริมอารมณ์เชิงบวก และกระตุ้นประสบการณ์เชิงอัตวิสัย (subjective experience) ในชีวิตประจำวัน
การวิจัยด้านประสาทวิทยาศาสตร์ชี้ว่า ระบบรับกลิ่น (olfactory system) มีการเชื่อมโยงโดยตรงกับสมองส่วน limbic system ซึ่งเกี่ยวข้องกับอารมณ์และความทรงจำ การกระตุ้นด้วยกลิ่นที่คุ้นเคยสามารถปลุกความทรงจำที่เก็บไว้ในระยะยาว และลดความรู้สึกสับสนหรือวิตกกังวลที่พบได้บ่อยในผู้สูงอายุและผู้มีภาวะสมองเสื่อม (Wilson et al., 2007)
1. กลิ่นและคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ
กลิ่นที่คุ้นเคย เช่น โรสแมรี, มะกรูด, หรือผลไม้ส้ม อาจช่วยให้ผู้สูงอายุรู้สึกมีพลังและเชื่อมโยงกับประสบการณ์ในอดีต การศึกษาในสภาพแวดล้อมผู้สูงอายุแสดงให้เห็นว่าการใช้กลิ่นธรรมชาติในการออกแบบพื้นที่สามารถลดความเครียด กระตุ้นความทรงจำเชิงบวก และส่งเสริมความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของสังคม (Booth et al., 2016)
2. การออกแบบกลิ่น (Olfactory Design) สำหรับการดูแล
การออกแบบพื้นที่ด้วยกลิ่นควรพิจารณา 3 ปัจจัยสำคัญ:
ความคุ้นเคย: กลิ่นควรเชื่อมโยงกับประสบการณ์ชีวิตของผู้สูงอายุ เพื่อกระตุ้นความทรงจำเชิงบวก
ความเข้มข้นและระยะเวลา: กลิ่นที่แรงเกินไปอาจทำให้เกิดความสับสนหรือระคายเคือง
การเปลี่ยนแปลงตามเวลา: การปรับกลิ่นให้สอดคล้องกับกิจวัตรรายวันช่วยสร้างจังหวะชีวิตที่เป็นธรรมชาติ
ตัวอย่างเช่น การกระจายกลิ่นอ่อนของโรสแมรีในห้องอาหารยามเช้าอาจช่วยให้ผู้สูงอายุตื่นตัวและกระตือรือร้น ส่วนกลิ่นส้มอ่อน ๆ ในห้องนั่งเล่นช่วงบ่ายช่วยสร้างความผ่อนคลายและอารมณ์เชิงบวก
3. การบูรณาการกลิ่นกับการรับรู้อื่น ๆ
กลิ่นไม่ได้ทำงานเพียงลำพัง การผสานกลิ่นกับแสงและพื้นผิววัสดุสามารถสร้าง “ประสบการณ์เชิงสังเคราะห์” (multisensory experience) ที่ส่งผลต่ออารมณ์และความทรงจำอย่างเต็มที่ เช่น แสงอบอุ่นตกกระทบพื้นไม้และมีกลิ่นหอมของไม้สักอ่อน ๆ จะช่วยให้ผู้สูงอายุรู้สึกปลอดภัยและเชื่อมโยงกับความทรงจำเชิงบวก
สรุปได้ว่า “พลังของกลิ่น” คือการออกแบบเพื่อการรับรู้และการเยียวยา — กลิ่นที่คุ้นเคยสามารถปลุกความทรงจำ สร้างอารมณ์เชิงบวก และช่วยให้ผู้สูงอายุเชื่อมโยงกับพื้นที่และตัวตนของตนเองอย่างลึกซึ้ง